Osmanlıda Burçlar

Gökyüzündeki yıldızlar ilk çağlardan bu yana insanoğlunun ilgisini çekti. Yıldızların yıllar, aylar, mevsimler, hafta ve günler, gece ile gündüzle olan ilgisini ve evrenin şaşmaz düzendeki döngüsünü keşfeden insanoğlu, gök cisimlerini tanrılaştırdı ve bunlarla ilgili ritüeller, danslar yarattı. Tarım ve hayvancılık yaparken sürekli göğü gözlüyor, yeryüzünü yıldızların yönettiğine inanıyorlardı. Ritüeller simgesel olarak evrenin hareketini taklit ediyordu. 

Gök cisimleri mitologyasında en önemli yeri burçlar ve gezegenler alır. İnsanlar bir bakıma kaderlerini bunlara bağlamışdı. Bu günümüzde de böyledir. Burçların sayısının on iki olarak saptanması Romalılarca gerçekleştirildi. Çeşitli kültürlerde bunların sayısı daha çoktu. Eski Yunan'da burçlara ilk değinen Homeros'tu. Yunan matematikçi Eudoxus'a göre 44 burç, Ptolemy'e göre ise 48 burç vardı. 

Bunların hayvan adları ile anılmasını Hipparchus'un gerçekleştirdiği sanılmaktadır. Günümüzde 'Zodiak' olarak geçen sözcük 'Zôdiakos kyklos' (hayvanlar halkası) ya da to 'zôdia' (küçük hayvanlar) süzcüklerinden çıkmıştır. 

Osmanlılarda da on iki burç vardır: Hamel (Koç, 21 Mart-20 Nisan), Sevr (Boğa, 21 Nisan-21 Mayıs), Cevzâ (İkizler, 22 Mayıs-21 Haziran), Seretan (Yengeç, 22 Haziran-23 Temmuz), Esed (Aslan, 24 Temmuz-23 Ağustos), Sünbüle (Başak, 24 Ağustos-23 Eylül), Mizan (Terazi, 24 Eylül-22 Ekim), Akrep (Akrep, 23 Ekim-22 Kasım), Kavs (Yay, 23 Kasım-22 Aralık), Cedî (Oğlak, 23 Aralık-20 Ocak), Delv (Kova, 21 Ocak-19 Şubat) ve Hût (Balık, 20 Şubat-20 Mart). 

Eski kültürlerde olduğu gibi Osmanlı'da da dokuz yerine yedi gezegen vardır. Ayrıca bunlardan ikisi, güneşle ay, gezegen sayılmaz. Böylece, dokuz yerine beş gezegen vardır; Kamer (Ay), Utârid (Merkür), Zühre (Venüs), Şems (Güneş), Merih (Mars), Müşteri (Jüpiter) ve Zuhal (Satürn)

Osmanlı minyatürlerinde burçların, gezegenlerin, bütün takım yıldızların ve kuyruklu yıldızların güzel örnekleri görülür. 'Züptetüt Tevârih' adlı eserde evrenin haritası diye nitelendirilebilecek güzel bir minyatür yer alır. Bu eser evrenin kuruluşundan son padişah III. Murad'a kadar peygamberleri, kralları, ulu kişileri içine alan bir insanlık tarihidir. Üç minyatürlü yazmanın biri Dublin'de Chester Beatty kitaplığında, ikincisi Topkapı Sarayı kitaplığında, üçüncüsü ise Türk İslam Eserleri Müzesi'ndedir. 

Türk İslam Eserleri Müzesi'ndeki minyatür iç içe halkalardan oluşmaktadır. Merkezde yeryüzü bulunur, dokuz gök katmanı renklerle gösterilmiştir. Bunlardan yedi katmanın her birinde bir gezegen bulunur. Bundan sonraki yeşil sekizinci kuşak durağan, sabit yıldızların bulunduğu göktür. Son dokuzuncu kuşak ise yıldızsız göğü ifade eder. Sonraki kuşak 12 burcu adları ve simgeleriyle, bundan sonra gelen iki kuşak ayın 28 durumunu ve menzilini gösterir. Bundan sonra ise meleklerin bulunduğu sonsuzluk başlar. Burç ve gezegen minyatürleri çeşitli yazma ve albümlerde bulunmaktadır. 

Yedi gezegenin her biri meslek ve sanatları simgeler: Zuhal, hazinedar; Müşteri, kadı; Merih, serasker; Şems, Sultan-ı Cihân; Zühre, çalgıcı ve besteci; Utârid, kâtip; Kamer, Şems'in veziri ya da kaymakamıdır. Bunlardan çeşitli meslek ve sanatkârın doğduğuna inanılmıştır. Gerek Bibliothèque Nationale'deki, gerek Pierpont Morgan Library'deki kaynaklarda yedi gezegenden çıkan yedi meslek ve sanat küçük minyatürlerle gösterilmiştir.